اهمیت فضاهای سبز در محیط شهری تا آن حد است که به عنوان یکی از شاخص های توسعه یافتگی جوامع مطرح بوده و نبود آن به معنی عدم وجود سلامت و تندرستی در شهرها تلقی می شود به طوری که حتی مفهوم شهر بدون وجود فضای سبز، قابل تصور نیست.
پیش از انقلاب اسلامی ایران، پایتخت دارای ۷۵ پارک و مساحت فضاهای سبز و جنگل کاری آن ۲ هزار و ۹۳۷ هکتار بود. بوستان های ملت، لاله، ساعی و جمشیدیه از مهمترین بوستان های شهر تهران هستند که قبل از انقلاب ساخته شده اند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و به دنبال آن ۸ سال جنگ تحمیلی حدود ۶۳ پارک در تهران ساخته شد. در واقع سرانه فضای سبز هر شهروند تهرانی تا سال ۶۴ تنها نیم متر بود. کنلگ احداث کمربند سبز پيرامون شهر تهران در هاشم آباد و دولت آباد در سال 64 زده شد. روند توسعه جنگلكاري نيز از سال 57 تا 66 نزولي و از آن پس تا پايان سال 1381 صعودي بوده است. حال اینکه روند توسعه فضاهای سبز پایتخت از حدود سال ۶۵ آغاز شد و این در حالی است که هزار و ۷۳۰ پارک تا اواخر سال ۹۱ ساخته شد و همین امر سبب شد تا مساحت فضاهای سبز و جنگل کاری که در دوران پیش از انقلاب ۲ هزار و ۹۳۷ هکتار بود به ۴۰ هزار هکتار برسد.
بر اساس آمارهای موجود سرانه فضای سبز هر شهروند از سال ۶۴ تا ۸۴ یعنی طی ۲۰ سال ۸/۵ متر اضافه شد و به ۹ متر رسید. پس از آن طی ۸ سال به ازای هر شهروند تهرانی ۶ متر به سرانه سبز اضافه شد. این روند در حالی شکل گرفت که پس از آن با ساخت بیش از ۲۰۰ بوستان دیگر در شهر تهران فضای سرانه سبز هر شهروند تهرانی به ۱۵ متر مربع رسید.
حال اینکه با وجود اقلیم نیمه خشک تهران، بیش از ۹۵ درصد فضای سبز در سال ۶۵ با استفاده از آب شرب آبیاری می شده است، اما امروز این مهم با استفاده از آب خام آبیاری می شود. در واقع آبیاری توسط چاه ها، قنوات و آب های جاری صورت می گیرد.
طی ۱۰ سال گذشته نیز با وجود کمبود آب، مدیریت فعلی شهری با تملک باغات قدیمی به احداث بوستان و فضای سبز در مناطق خشک اقدام کرده است. در حال حاضر نیز بوستان های محله ای، منطقه ای و فرا منطقه ای شهر تهران به ۲ هزار و ۱۳۰ رسیده است.
اهمیت فضاهای سبز در محیط شهری تا آن حد است که به عنوان یکی از شاخص های توسعه یافتگی جوامع مطرح بوده و نبود آن به معنی عدم وجود سلامت و تندرستی در شهرها تلقی می شود به طوری که حتی مفهوم شهر بدون وجود فضای سبز، قابل تصور نیست.
توسعه فضاهاي سبز، تقویت ریه های تنفسی شهر است
بسیاری از متخصصان شهری ایجاد فضای سبز را راه حلی مطلوب برای بسیاری از مشکلات حاد شهری می دانند که علاوه بر ارتقای کیفیت منظر شهر می‌تواند از آلودگی هوا نیز پیشگیری کند. در این بین، پایتخت که روزانه به تعداد شهروندان و خودروهایش اضافه می‌شود چند سالی می شود که با مشکل بزرگ آلودگی هوا دست و پنجه نرم می‌کند. معضلی که گرچه در طول سال‌های اخیر با توسعه وسایل حمل و نقل عمومی سعی شده از میزان آن کاسته شود، اما هنوز هم پایتخت نشینان را درگیر خود کرده است. به همین دلیل هم بسیاری از کارشناسان معتقد بوده و هستند که افزایش سرانه فضای سبز شهری می‌تواند کمک شایانی به کاهش آلودگی هوا کند و البته مهمترين راه حل براي تعديل اثرات مخرب زيست محيطي که این روزها بیشتر با آن مواجه هستیم، محسوب می شود.
دبیر کمیته ایمنی و مدیریت بحران شورای اسلامی شهر تهران در گفت و گو با «تهران سما» با بیان این مطلب که توسعه فضاهاي سبز، تقویت ریه های تنفسی شهر است، اظهار کرد: بر اساس شاخص بین المللی، سرانه فضای سبز جدا از استانداردهای فضاهای تفریحی،20 تا 25 متر مربع براي هر نفر تعیین شده است. این درحالی است که وزارت مسکن و شهرسازي، سرانه متعارف و قابل قبول فضاي سبز شهري در شهرهاي ایران را بین 7 تا 12 متر مربع براي هر نفر معرفی کرده است که همین تفاوت 13 متر مربعی در سرانه اعلام شده از سوي محیط زیست سازمان ملل متحد و ایران خود جای تامل دارد!
سپیده عابدی با بیان اینکه فضای سبز در کلانشهر تهران علی رغم آنکه با بیش از 11 میلیون نفر جمعیت و سهمی بالغ بر 16 درصد از جمعیت کل کشور، بیست و پنجمین شهر پرجمعیت جهان شناخته می شود، تصریح کرد: این در حالی است که فضای سبز تنها 10 درصد از کل مساحت شهر را شامل شده است که متاسفانه آن هم از توازن در پراکندگی و توزیع مکانی مناسبی برخوردار نیست و یا بهتر است بگوییم به واسطه بافت مسکونی متراکم و فرسوده در برخی از مناطق نظیر ۷، ۱۰، ۱۱ و ۱۷ حتی این سرانه ها رنگ و بوی ناعادلانه به خود گرفته است.
وی ادامه داد: به طوری که گاه با اختلافات قابل ملاحظه ای بین بیشترین سرانه فضای سبز در منطقه ١٩ با ۶١ متر مربع و کمترین سرانه در منطقه ١٠ با ١.٨ متر مربع مواجه می شویم. در مقایسه تعداد بوستان های احداث شده در مناطق نیز بهترین وضعیت مربوط به منطقه ٢٢ است که به ازای هر ١٧٩۵ نفر یک بوستان وجود دارد. این در حالیست که در منطقه ١۴ به ازای هر ٧٩٩٢ نفر جمعیت یعنی (حدود 4.5 برابر جمعیت نسبت به منطقه 22)، یک بوستان وجود دارد.
دبیر کمیته ایمنی شورای شهر اضافه کرد: از سوی دیگر نکته حائز اهمیت آن است که بیشترین سهم از فضای سبز شهر تهران مربوط به درختان معابر است و افزایش 1 مترمربعی سرانه در سال 93 نیز مربوط به توسعه کمربند سبز دامنه جنوبی البزر بوده است. در این میان با توجه به عوامل بازدارنده و محدودیت های متحمل بر بافت شهری، راهکاری که بیشتر کشورهای توسعه یافته به منظور توزیع عادلانه فضای سبز در محلات به ویژه در مراکز تجمعی از آن بهره می برند، احداث و توسعه فضاهاي سبز شهري در نماها است. فنی که دنیای متمدن از قرن هجدهم، آن را الگوی منظرسازی در فضاهای عمودی خود قرار داده است. تا جاییکه در حال حاضر، بیش از 75 شهرداری اروپایی، برای بام های سبز و گسترش کمی آن در سطح شهری برنامه ریزی های مدونی در نظر گرفته اند و اجرای بام های سبز در آن شهر ها به صورت دستورالعمل اجرایی درآمده است.
عابدی با اشاره به استفاده از دیواره های سبز، عنوان کرد: این دیواره ها علاوه بر آنکه باعث تصفیه هوا، کمک به مطبوع سازی هوا با افزایش رطوبت نسبی، کاهش میزان کربن موجود در هوا، افزایش کیفیت هوا به واسطه تصفیه ذرات معلق و زیبایی منظر می شود، در کاهش پدیده جزیره گرمایی شهر نیز بسیار تاثیر گذار است. بطوریکه به واسطه کاهش انعکاس رنگ ساختمان ها، خیابان ها و سطوح تیره رنگ به هوا، موجب کاهش تولید گرما در فضای شهر می شود.
وی افزود: از مزایای مهم دیگر بام سبز ها می توان به حفظ و نگهداری آب باران در هنگام طغیان، کاهش و تعدیل شدت آلودگی صوتی به خصوص در شهر های بزرگ، ذخیرهی انرژی و کاهش هزیـنه های گرمایش و سرمایش بنا اشاره کرد. بر اساس مطالعات شورای ملی تحقیقات کانادا تنها با سبز کردن 6 درصد از بام های شهر تورنتو، هوای شهر 1 تا 2 درجه سانتیگراد خنک تر شده و سالیانه حدود یک میلیون دلار به دلیل کاهش تقاضای انرژی برق، صرفه جویی خواهد شد.
دبیر کمیته ایمنی و مدیریت بحران شورای اسلامی شهر تهران ادامه داد: این در حالی است که در کشور ما امکان توسعه چنین فضاهایی هنوز هم در پیچ و خم تصورات سنتی در جا می زند و به آن تحت عنوان یک راهکار محیط زیستی ارزشمند توجه نمی شود. در صورتی که می بایست به واسطه اهمیت موضوع در شهر تهران به ویژه در مناطقی که از نظر سرانه فضای سبز در وضعیت بحرانی قرار گرفته اند، ضوابط مدونی در این خصوص تدوین شود.
وی با اشاره به مصوبه شورای شهر به سال ۸۷ در خصوص تعیین بهای تشویقی و شاخص های اقتصادی جلب شهروندان در ایجاد و توسعه فضای سبز بر بدنه و فضاهای بلا استفاده ساختمان ها در شهر تهران، عنوان کرد: لازم است تا بیش از آنکه صرفا تیر اهدافمان افزایش سرانه کلی فضای سبز شهر را نشانه رود، توزیع عادلانه و تحقق حق شهروندان در برخورداری از محیط زیست سالم و سبز را راس برنامه های توسعه ای قرار دهیم.
تنها راه برای افزایش سرانه فضای سبز کاشت تک درخت است
شهردار منطقه 10 تهران با بیان این مطلب که وسعت منطقه 68 هکتار است، عنوان کرد: منطقه 10 دومین منطقه متراکم شهر تهران تلقی می شود به حدی که فشردگی و تراکم جمعیت ساکن 4 برابر استاندارد است.
عباس بابازاده است با اشاره به اینکه فضاهای سبز منطقه از حد استاندارد پایین تر است، تصریح کرد: علت این امر نبود زمین مناسب برای ایجاد فضای سبز است و تنها در صورتی می توان این سرانه را افزایش داد که زمین برای خرید وجود داشته باشد که در حال حاضر موجود نیست.
وی با اشاره به اینکه توسعه سرانه فضای سبز، ایجاد زیبایی بصری و حفظ آرامش و آسایش شهروندان در منطقه می شود، اضافه کرد: در حال حاضر تنها راه و اقدامی که می توان برای افزایش سرانه فضای سبز انجام داد، کاشت تک درخت در مکان های مناسب است.
شهردار منطقه 10 به پروژه جمع آوری شهر بازی رضوان اشاره کرد و گفت: در این پروژه پس از جمع آوری، شهربازی شهر رضوان به فضای سبز پارک اضافه خواهد شد.
بابازاده با تاکید بر این مطلب که در حال حاضر سرانه منطقه 2/17 متر بربع است، خاطرنشان کرد: برای افزایش سرانه فضای سبز تمام تلاش خود را خواهیم کرد تا بتوانیم آرامش و آسایش شهروندان را در پی داشته باشیم.
توزیع عادلانه سرانه فضای سبز
یكی از موضوعات بسیار مهم در زمینه فضای سبز، توزیع عادلانه سرانه فضای سبز درمناطق 22 گانه و محله های شهر تهران و براساس استاندارد برای هر شهروند است كه البته این مهم در برنامه 5 ساله دوم شهرداری تهران قرار گرفته است. در واقع توزیع عادلانه فضای سبز شهری در محله ها به خصوص در مراكز شهر، به گونه ای كه متناسب با ساخت و ساز شهری باشد یكی از چالش های عمده كلانشهر تهران محسوب می شود.
تلاش سازمان بوستان ها و فضای سبز شهر تهران در راستای افزایش سرانه فضای سبز شهری و متعادل کردن نسبت سطح فضای سبز به فضای سخت (بتن، آسفالت و...) منجر به افزایش بوستان های محله ای، ناحیه ای، منطقه ای و فرامنطقه ای در تهران شده است.
عدم وجود زمین مناسب مشکل احداث فضای سبز شهر تهران است
مشکل مدیریت شهری تهران برای ایجاد فضای سبز به صورت عادلانه در مناطق 22 گانه، زمین برای ایجاد فضای سبز است و همین امر توزیع ناعادلانه فضای سبز در مرکز شهر و مناطق حاشیه‌ای را به وجود آورده است. این در حالی است که در برخی مناطق تهران همانند منطقه ۲۲ به دلیل گستردگی منطقه و جمعیت کم آن سرانه فضای سبز بسیار بیشتر از سرانه جهانی است، اما در برخی مناطق دیگر تهران مانند مناطق ۷، ۱۰، ۱۱ و ۱۷ به دلیل بافت فشرده و تراکم جمعیتی بالا با مشکل کمبود فضای سبز مواجه هستیم.
به گزارش «تهران سما»؛ در ارتباط با تعیین سطح و سرانه کاربری فضای سبز در شهر تهران، تاکنون بر اساس استانداردهای مورد استفاده در کشورهای دیگر بوده است. این در حالی است که تعیین سرانه فضای سبز تا حد زیادی بستگی به خصوصیات بیوکلیماتیک منطقه و شهر دارد، بر این مبنا باید گفت سرانه فضای سبز در یک شهر کویری و یا یک شهر بزرگ مانند تهران نمی‌تواند شرایطی همانند با یک شهر ساحلی در استان مازندران داشته باشد. با وجود این، اطلاع از استانداردهای فضای سبز می تواند به عنوان هدایتگر فعالیت ها و خط مشی ها به شمار آید.
