«شب‌های طهران در هزاره‌های پیشین» سراغ کاوش‌ها باستان‌شناسی رفت و تاریخ این شهر را در سال‌های گذشته به خصوص در زمان کاوش‌های باستان‌شناسی در تپه قیطریه، شهرری و محوطه‌های تاریخی دیگر یک‌شنبه ششم آبان در خانه موزه مدرس بررسی کرد.
قدیر افروند، رئیس گروه باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران در این نشست با بیان اینکه تهران در زمان شاه طهماسب «شهریت» پیدا کرد، گفت: "کلادیخو" در سال ۸۳۰ میلادی از تهران به عنوان شهر یاد می‌کند، اما تهران از دوره‌ی تیموری عملاً به سمت شهرنشینی رفت.
او ادامه داد: در کمال شگفتی دیده می‌شود که متخصصان این چراغ را روشن کردند که هر نقطه از کشور اگر کاوش شود، فقط به ریشه‌های بسیار کهن می‌رسیم، مثلا در عمق گمانه‌زنی‌ها در چهار متری به نقطه سفالی از پیش از تاریخ برخوردیم که در سال ۱۹۹۲ آثاری از دوران پیش از تاریخ در مرکز تهران بوده است.
وی بیان کرد: اگر در همان زمان یعنی دهه ۶۰، سازمان میراث فرهنگی به این محوطه‌های تاریخی توجه می‌کرد در ماحصل برنامه پژوهشی خود می‌توانستیم به این برسیم که تهران نیاز به یک برنامه جامع دارد.
این باستان‌شناس با اشاره به این که امروز در سه نقطه‌ی تهران، آثار پیش از تاریخ وجود دارد، ادامه داد: در نقطه‌ی نخست باید به خیابان مولوی که آثاری از هزاره هفتم به دست آمده، اشاره کرد. بازار صندوق‌سازان نقطه‌ی تاریخی دومی است که آثار آن همدوره با خیابان مولوی است و از همان زمان کار بررسی مطالعاتی روی آن آثار به پژوهشکده حفاظت و مرمت سپرده شد، اما هنوز نتایج مطالعات آن اعلام نشده است.
افروند نقطه سوم ازاین پازل را در قیطریه اعلام کرد و افزود: به نظر می‌رسد پازل تاریخ و پیشینه‌ی تهران در حال شکل گرفتن است، اگر به این پازل و جایگاه‌های آن توجه شود، بهتر می‌توان در حوزه باستان‌شناسی محوطه‌های تاریخی تهران توجه کرد.
تهران امروزی، جایگزین شهر ری است
مهرداد ملکزاده، باستان‌شناس نیز در این نشست گفت: بررسی اینکه چرا این نقطه از دنیا "تهران" شکل گرفته و آن چه ساز و کاری دارد و چه وظیفه ای برعهده‌ی این شهر است، باید از طریق جغرافیای تاریخی به این نتیجه رسید.
او بابیان اینکه به یک تعبیر تهران امروزی جایگزین شهر ری باستان است، ادامه داد: تهران جوان است و جوانی تهران را کهنسالی ری جبران می‌کند، در واقع شهرری در روزگار اسلامی آنقدر اهمیت داشت که آن را مادر شهرها نامیدند.
وی با بیان اینکه تهران یک پدیده و عارضه جغرافیایی است که همیشه ذهن همه کسانی که در حوزه جغرافیا کار می‌کنند را مشغول می‌کند، افزود: مخلروط افکن تهران، قلعه توچال است تهران امروزی به شکل یک سطح شیب دار بین توچال پر ارتفاع و دشت تهران شکل گرفته است چون تهران در گودال قرار گرفته و فضای مناسبی برای کاریزها وجود دارد، بسیاری از این کاریزها امروز کور یا خشک شده یا از سوی دیگر با بی‌توجهی مواجه شده‌اند.
او با اشاره به اینکه نقطه‌ی گرینویچ، مختصات طول و عرض جغرافیایی همه‌ی شهرهای دنیا را نشان می‌دهد، افزود: گرینویچ جهان ایرانی هم ارز ری باستان است.
وی همچنین با بیان اینکه دو همسایه در فلات ایران یکی بین النهرین یا میان‌رودان و دیگری سرزمینی در مناطق شمال شرقی به نام ماوراءالنهر است، ادامه داد: ارتباط دوسویه بین شرق و غرب در تلاقی این دو سرزمین ایجاد می‌شود.
ملکزاده تاکید کرد: تهران امروزی جانشین تمام مقام و اهمیت جایگاه فرهنگی تاریخی "ری" است، بنابراین تهران بی هویت نیست.
در این نشست همچنین فرشید مصدقی امینی، در مورد کاوش و لایه‌نگاری خیابان مولوی تهران و کشف بانوی هفت هزار ساله مسافر چشمه علی در این خیابان صحبت کرد.
