به گزارش “نبض انرژی” ، – دکتر مهدی صادقی- ( دکتری علوم سیاسی دانشگاه تهران) ، منازعه قره باغ از زوایای گوناگونی قابل بررسی و تحلیل است. ریشه های تاریخی، هویتی، قومی، نژادی، دینی و… – نقش مهم روسیه در ایجاد، مدیریت، بهره برادی و…- نقش قدرت های جهانی و فرامنطقه ای- تاثیرات آن بر امنیت ملی ایران- بررسی در قالب نظریات امنیتی و منطقه ای و…- و بسیاری جهات دیگر.
اما یکی از ابعاد مهم این معضل بررسی آن در قالب “محور انرژی” است. هر چند ریشه های این معضل اصلا بر اساس مسایل انرژی نبود و زمانی که استالین برای مدیریت شوروی بزرگ با روش های تخت قاپو کردن اقوام متعدد داخل اتحادیه؛ و جابجایی اقوام و ایجاد مرزهای ساختگی، (برای استخوان لای زخم گذاشتن در راستای مدیریت جمهوری ها و اقوام برای اداره و کنترل شوروی بزرگ) این معضلات را ایجاد کرد، هرگز فکر نمی کرد موضوع منطقه کوچکی مانند قره باغ روزی تعیین کننده انرژی منطقه و جهان باشد.
پس از فروپاشی شوروی این موضوع با اتخاذ نگاه به غرب حاکمان کرملین برای مدت کوتاهی به حاشیه رفت، اما پوتین زرنگتر از آن بود که از این اهرم قوی به سود خود استفاده نکند. نگاه امنیتی روسیه دوران پوتین تفاوتی با عصر شوروی ندارد. حتی محوریت اقتصاد و انرژی آن را شدید تر هم کرده است. اهرم گازی روسیه نیاز به شعله ور کردن آتش منازعات قومی برای فراری دادن غربی ها و فشار بر متحدان آنها از جمله آذربایحان دارد. پوتین طی تعامل دو عنصر اقتصاد و سیاست و هم افزایی آن از مسایل سیاسی و امنیتی در اقتصاد و از مسایل گازی و اقتصادی به عنوان اهرم فشار در منطقه و به ویژه علیه غرب استفاده می کند. قره باغ در کنار صدها معضل قومی امنیتی دیگر اهرمی در دست پوتین برای کسب منافع ملی است. در اسناد بالادستی روسیه و از جمله سند 2020 به صراحت تاکید شده که روسیه با هیچ کس دوستی و دشمنی دائمی ندارد. نوع رابطه و تعامل روسیه با ایران در کنار رابطه مثبت با عربستان و اسراییل تایید کننده این مطلب است.
قره باغ منطقه ای است شامل یک بخش کوهستانی و یک بخش دشت که در سطح قرار گرفته است. معضل قره باغ مربوط به منطقه کوهستانی قره باغ است که همچون دژی استوار امنیت صاحب آن را بالا میبرد. این بخش کوهستانی داخل خاک آذربایجان است ولی به لحاظ اتصال با کوهستان قفقاز کوچک در بخش ارمنستان به راحتی در دسترس این کشور است. خود این دو کشور جزیی از قفقاز جنوبی هستند.
قفقاز شامل 2 بخش جنوبی و شمالی است که منطقه شمالی با وسعت بیشتر اکنون در قالب فدراسیون روسیه است. البته قفقاز جنوبی هم به لحاظ زیرساختی و تاریخی تحت نفوذ روسها است. جنگ 2008 گرجستان و حضور قوی روسیه در کنار حضور ضعیف غربی ها در حمایت از گرجستان به همه ثابت کرد که روسیه عصر پوتین در راستای منافع ملی روسیه با هیچ کس شوخی ندارد.
برای اینکه به ابعاد انرژی این موضوع بپردازیم و ابعاد دیگر آن را به فرصت دیگری واگذار کنیم، برای درک اهمیت موضوع همین کافی است که بدانیم بر اساس نظریه بزرگترین تئوریسین امنیتی قرن حاضر “باری بوزان” ، منطقه قفقاز جنوبی شامل صدها قوم و نژاد و مناطقی همچون قره باغ نمونه اعلای ” معمای پیچیده امنیتی “و یا ” معضله امنیتی ” بوده و همچون یک انبار باروت و آتش زیر خاکستر است. یعنی تقریبا برای همیشه غیرقابل حل است. البته خواست و اراده روسیه برای حل همیشگی آن مهم است. این خواست از سوی روسیه وجود ندارد. چراکه روسیه برای ناامن کردن منطقه و نامن نشان دادن آن برای ترساندن شرکت های نفت و گاز غربی و تضعیف خطوط غربی انتقال انرژی ابایی ندارد و شمشر را از رو بسته است.
این منطقه کوچک جهان در حاد ترین شرایط امنیت قرار دارد بطوریکه انواع فشارها و معضلات امنیتی را یکجا داخل خود دارد. صدها قوم و نژاد ، انواع معضلات ساختگی و… در کنار انبار انرژی جهان و جزیی از بیضی استراتژیک انرژی جهان با حضور همه قدرتهای بزرگ و کوچک جهانی، منطقه ای و فرامنطقه ای پتاسیل این را دارد که با انداختن یک کبریت در انبار باروت به راحتی به جنگی بزرگ تبدیل شود. هر بار که جنگ قره باغ شروع میشود چگونگی پایان آن نامعلوم است.
این مطلب بر محور انرژی متمرکز است و دنبال ریشه یابی مسایل امنیتی و قومی منطقه و قره باغ نیست. وجه اصلی دعوای همه مسایل این منطقه از جمله قره باغ انرژی قفقاز جنوی؛ شامل نفت و گاز و چگونگی انتقال آن، و به عبارت دقیق دعوای خطوط روسی و غربی انتقال انرژی است. این دعوا چند دهه است که بین روسیه و رقبا ادامه دارد و هر روز ابعاد جدیدتری پیدا می کند.
