تالاب انزلی از مهمترین حوضه های آبی کشور به شمار می رود، اما اخیرا به واسطه انبوه مشکلات محیط زیستی فراروی آن، احتمال خارج شدن نام این تالاب ارزشمند از فهرست 10 تالاب برتر جهان مطرح شده است، احتمالی که مقام سازمان حفاظت محیط زیست آن را رد کرد.
به گزارش تالاب یا مرداب انزلی با مساحتی حدود ۲۰ هزار هکتار در شمال ایران در استان گیلان قرار دارد، این تالاب به دلیل موقعیت خاصی که دارد، هر سال پذیرای پرندگان زیادی از کشورهای همسایه شمالی است اما از چند سال قبل به دلایل مختلفی همچون سراریر شدن پساب ها و فاضلاب خانگی، صنعتی و کشاورزی به این حوضه آبی، حال این تالاب خوب نیست.
به واقع، سالانه بیش از 32 میلیون مترمکعب فاضلاب خانگی و حدود دو میلیون لیتر سموم از طریق مزارع کشاورزی وارد محیط تالاب انزلی می شود که این حجم حیات تالاب را تهدید می کند.
تالاب یا مرداب انزلی جزو اولین تالاب هایی است که در کنوانسیون جهانی رامسر به ثبت رسید ( 1354) ، اما متاسفانه حدود 15 سال است در فهرست مونترو قرارگرفته است. این فهرست که یک بخش الحاقی به کنوانسیون رامسر است، تالاب هایی را که در معرض تخریب قرار دارند، در بر دارد.
کنوانسیون رامسر مربوط به تالاب های مهم بین المللی به ویژه تالاب هایی است که به زیستگاه پرندگان آبزی معروف هستند. این کنوانسیون پیمانی بین المللی برای حفاظت از تالاب ها، حیوانات و گیاهان وابسته به آنها (به ویژه پرندگان آبزی) است که در سال ۱۹۷۱ میلادی در شهر رامسر به تصویب رسید. در ابتدا این معاهده به امضای نمایندگان ۱۸ کشور شرکت کننده رسید، اما امروزه ۱۶۹ کشور جهان عضو این پیمان هستند.
کاهش عمق تالاب انزلی یکی از مشکلات اصلی این حوضه آبی است، ژرفای تالاب انزلی در سال 1۳۵۷ حدود هشت متر بود و امکان صید هفت تا هشت تن ماهی در آن وجود داشت اما اکنون عمق آن به یک و نیم متر کاهش یافته است.
همچنین هجوم گیاهی غیر بومی به نام آزولا، مشکلاتی را برای تالاب به وجود آورده است، آزولا جلبکی است که در سال های 1366 و 1367 از کشور فیلیپین به ایران وارد شد، در واقع یک گیاه سطح زی است که روی سطح آب رشد می کند. این گیاه روی آب شناور می شود و سرشار از ازت است، اما مشکلی که برای آبزیان و تالاب ایجاد می کند، این است که از نفوذ نور به اعماق آب جلوگیری می کند در نتیجه موجوداتی که برای فوتوسنتز به نور نیاز دارند، با مشکل مواجه می شوند و چون ریشه های آزولا اکسیژن آب را می گیرد، کمبود اکسیژن در آب به وجود می آید و باعث خفگی آبزیان می شود. این گیاه همچنین مانع نشستن پرندگان روی سطح آب و مانع پیدا کردن غذا توسط آنها می شود و نوعی حفاظ روی سطح آب ایجاد می کند، هر چند اثرات شیمیایی مخربی ندارد.
به اعتقاد کارشناسان، تنها راه مقابله با آزولا، جمع آوری فیزیکی آن است که سازمان حفاظت محیط زیست اقداماتی را در این زمینه با همکاری بخش های خصوصی آغاز کرد اما بنا به دلایل اقتصادی این کار نتیجه بخش نبوده است.
چندی است برخی منابع خبری با استناد به انبوه مشکلات فزاینده محیط زیستی تالاب انزلی، از احتمال خارج شدن نام آن از فهرست 10 تالاب بر تر کنوانسیون جهانی رامسر سخن می گویند.
اما معاون امور تالاب ها و پارک های ملی دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست در این باره به خبرنگار علمی ایرنا گفت: تالاب انزلی یکی از قدیمی ترین و جزو اولین تالاب هایی است که در فهرست کنوانسیون جهانی رامسر به ثبت رسیده و قرار نیست از این فهرست خارج شود.
'مسعود باقرزاده کریمی' افزود: قبول داریم که تالاب انزلی از لحاظ آلودگی و برخی مسایل محیط زیستی مشکلات زیادی دارد، اما خارج شدن یک تالاب از فهرست جهانی به این سادگی نیست و بدون درخواست کشور صاحب امتیاز تالاب امکان پذیر نیست.
وی اظهار کرد: کنوانسیون رامسر یکی از قدیمی ترین کنوانسیون های محیط زیستی در جهان است که اکنون 169 کشور عضو آن هستند و هزار و 300 تالاب در آن به ثبت رسیده که از این تعداد 24 تالاب برای ایران است.
باقرزاده تاکید کرد: مدیریت و حفاظت از تالاب انزلی به دلیل نزدیک بودن با بندر انزلی مشکلات خاص خودش را دارد، اما تمام تلاش خود را خواهیم کرد تا این مشکلات برطرف شود.
وی ادامه داد: کنوانسیون رامسر دارای یک بند الحاقی به نام فهرست 'مونترو' است. تالاب هایی که مشکلات محیط زیستی زیادی دارند و در حال تخریب هستند، در فهرست مونترو جای می گیرند و به محض این که در این فهرست قرار می گیرند، توجه ویژه ای به آنها می شود تا مشکلاتشان برطرف شود. تالاب انزلی نیز حدود 15 سال پیش در این فهرست قرار گرفت.
وی با بیان این که تلاش می کنیم مشکلات محیط زیستی تالاب برطرف و از این فهرست خارج شود، گفت: بر این اساس، در حال اجرای پروژه مشترکی با ژاپن هستیم و دولت نیز اعتبارات خوبی برای این کار تخصیص داده است.
معاون امور تالاب ها و پارک های ملی دفتر زیستگاه ها و امور مناطق افزود: معمولا تالابی از فهرست جهانی خارج نمی شود، بلکه با توجه به آسیب هایی که به یک تالاب وارد می شود، موقعیتش در فهرست تغییر می کند.
*** درباره تالاب انزلی
تالاب انزلی از مهمترین تالاب های ایران و یکی از ارزشمندترین اکوسیستم های آبی به شمار می رود. تالاب انزلی از نوع تالاب های ساحلی 'Coastal Wetland' است و به وسیله یک کانال کشتیرانی که از طریق دو موج شکن واقع در تاسیسات بندرگاه انزلی حمایت می شوند، به دریای خزر متصل است. حوضه آبریز تالاب دارای مساحتی حدود ۳۷۴ هزار هکتار است. تالاب انزلی جزو تالاب های طبیعی و آب شیرین کشور، دارای ۱۱ رود اصلی و ۳۰ رود فرعی است که پس از آبیاری مزارع و شالیزارها به همراه جریان های سطحی حوضه آبریز تالاب به آن وارد می شوند.