با توجه به اینکه از سال ۱۹۷۹ میلادی اولین آثار باستانی از کشور ایران در فهرست آثار جهانی ثبت شده اند، اما متاسفانه تا کنون از استان همدان آثاری به ثبت نرسیده است و با توجه به اینکه ثبت آثار به صورت مجوعه ای با پیگیری بهتری دنبال میشود لذا شاهد این هستیم که ۵۶ کاروانسرا از کل کشور برای ثبت در آثار جهانی معرفی شدند که از استان همدان نیز دو اثر فاخر کاندید ثبت جهانی شده اند که به زودی توسط ارزیابان مورد بررسی قرار میگیرد.
به گزارش
تابناک همدان، سیده مریم مختاری موسوی در جمع خبرنگاران که برای بازدید از کاروانسرای فرسفج حاضر بودند، در خصوص مقوله ثبت جهانی افزود: از سال ۱۹۷۹ تا سال ۲۰۲۱ شاهد ثبت ۲۶ اثر از کشور مان در فهرست آثار جهانی هستیم که برخی از این آثار شامل آثار طبیعی و فرهنگی است.
وی در خصوص ثبت آثار به صورت مجموعهای در فهرست آثار جهانی گفت: در فهرست آثار جهانی برخی از اثرها به صورت مجموعهای در فهرست قرار گرفتند مانند مجموعه باغهای ایرانی، مجموعه قنوات و در حال حضر پرونده کاروانسراهای ایرانی با ۵۶ کاروانسرا از کل کشور در دست اقدام است که از استان همدان دو اثر در این مجموعه معرفی شده است که امید میرود مورد قبول ارزیابان یونسکو قرار گیرد.
موسوی اشارهای به معیارهایی که یک اثر برای ثبت جهانی لازم دارد کرد و عنوان کرد: اثری که برای ثبت معرفی میشود باید دارای ۱۰ معیار باشد که از این ۱۰ معیار سه معیار باعث ثبت ر آثار جهانی می شود که مهمترین انها شامل معماری، نوع سازه، طاق و قوسی و مراودات اجتماعی که در عرصههای مختلف در این کاروان سراها وجود داشته است، می باشد.
وی گفت: کاروانسراها علاوه بر این که به عنوان یک بنا در خصوص معماری دارای سازهای منحصر به فرد هستند در خصوص مراودات اجتماعی که در آنها به وقوع پیوسته نیز حائز اهمیت است این بناها در شاهراههای تجاری مناطق قرار میگرفتند که محل دادوستد بودند که این مولفه کاروانسراها را حائز اهمیت میکند و در ثبت جهانی نیز تاثیر دارد.
معاون میراث فرهنگی استان همدان در خصوص مزایایی که بعد از ثبت این آثار در فهرست آثار جهانی به دست میآورند، گفت: این بناها بعد از ثبت جهانی هدف و مقصد گردشگر جهانی می شود، در لیست دریافت اعتبارات و کمکهای فنی و تخصصی که یونسکو به این آثار اختصاص میدهد قرار میگیرند، لازم به یادآوری است بعد از وقوع زلزله بم حضور متخصصین از کشورهای مختلف را به عنوان متخصصین مرمت بدون مرز را در ارگ بم شاهد بودیم؛ که با قرار گرفتن در زیرمجوعه آثار جهانی میتوان در راستای مرمت و معرفی استفاده کنیم.
فرسفج باقیمانده از دوره صفویه
مشاور مدیر کل میراث فرهنگی استان همدان در معرفی کاروانسرای فرسفج گفت: این کاروانسرا در روستایی به نام فرسفج به مساحت چهار هزارمتر مربع بنا شده است لازم به ذکر است در حال حاضر این منطقه در تقسیمات کشوری به شهر تبدیل شده است.
بهمن توتونچی ادامه داد: طبق شواهد این کاروانسرا باقی مانده دوره صفوی است یعنی سال ساخت این اثر مربوط به سالهای ۱۰۰۶ تا ۱۰۳۸ هجری شمسی است و جزء ۹۹۹ کاروانسرایی است که در دوره صفویه برای سفرهای بین راهی احداث شده اند.
وی اشارهای به مصالح به کاربرده شده در ساخت این کاروانسرا کرد و گفت: عمده مصالح مصرفی از آجر بوده یکی از ویژگیهای اصلی آثاری که در دوره صفویه ساخته شده اند این است که مصالح را در همان محل تهیه میکردند یعنی برای ساخت آجرهایی که در این بنا به کار رفته است کورههای آجر پزی در مکان اثر با فاصلهای معقول میساختند و بنا با استفاده از محصولات فرآوری شده ساخته شده است .
توتونچی ادامه داد: آجرهای به کار رفته در این کاروانسرا ابعاد ۲۳ در ۲۳ به قطر ۶.۵ است که یکی از بالاترین مقاومتها را از نظرسازه آجری دارد که این امر گویای ساخت و فراوری محصول خشت خام به خشت پخته است که در آن دوره مورد توجه بوده است.
وی ادامه داد: در حیاط مرکزی این کاروانسرا پنج حجره وجود دارد که حجره وسطی ایوان است لذا این کاروانسرا چهار ایوانی محسوب میشود یک ایوان متخل ورودی است و سه ایوان دیگر شامل ایوانهای شاهنشین میشود و حجرههای طرفین شاهنشین را حجرههای فرعی تشکیل میدهد که برای اسکان مسافر در نظر گرفته شده اند.
مشاور مدیر کل میراث فرهنگی استان همدان افزود: در پشت لایه حجرهها استبلها قرار دارد که این استبلها علاوه بر قسمت ابسار بند چهارپایان حجرههایی به عمق یک و نیم متر وجود دارد که محل بار انداز بارها است.
توتونچی تصریح کرد: از ویژگیهای کاروانسراهای دوره صفویه این بوده که قبل از احداث زیر ساختهای مورد نیاز که یکی از کلیدیترین این نیازها آب بود شناسایی میکردند لازم به یادآوری است بعد از گذشت قریب به پنج صده از ساخت این کاروانسرا و خشسک سالیای که با آن مواجه هستیم کاروانسرا دارای آب است که این امر گویای مدیریت و دقت نظر سازندگان در احداث این آثار است.
وی خاطر نشان کرد: به دلیل دقت نظر در ساخت و تولید مصالح و همچنین اجرای معماری که با دقت نظر و فناوری خاص صورت گرفته است شاهد این هستیم که بیشترین آثار به جا مانده در کشور مربوط به دوره صفویه است.
عملکرد کاروانسرا
توتونچی درباره عملکرد کاروانسرا گفت: این کاروانسرا بین دو محور تویسرکان به سمت جاده کرمانشاه و محور نهاوند به فیروزان محسوب میشود و یکی ازمحلهای اسکان افرادی که عازم زیارت وتردد در بین شهرها بودند است.
فلسفه شکل گیری کاروانسرا
وی گفت: هر ۳۰ کیلومتر یا شش فرسخ معمولا مکانهایی برای احداث کاروانسراها جانمایی میکردند، فلسفه فاصله شش فرسخ به این علت است که کاروانها از صبح تا عصر فاصله پنج الی شش فرسخ میتوانستند حرکت کنند که این موضوع به قدری با دقت در نظر گرفته شده است که نزدیک به یک هزر کاروانسرا در کلیدیترین شهرها و محورها وجود دارد.
توتونچی در مورد دیگر آثار تاریخی منطقه فرسفج گفت: تنها اثر منطقه فرسفج کاروانسرا نیست دو مجوعه دیگر نیز در نزدیکی آن وجود دارد که شامل پل فرسفج و حمامی تاریخی که باقی مانده از دوره صفویه است که امید است با اقدامات لازم بتوان به عنوان یک عملکرد در ذیل آثار باستانی ثبت کرد.
وی اشاره کرد: اهمیت وجود این دو اثر در کنار کاروانسرا به این دلیل است که راه یکی از مهمترین مسیرهای تردد محسوبب میشود و پل یکی از کلیدیترین مسائلی است که رودخانههای دایمی را برای عبور مسافران تشویق کند.
روند بازسازی کاروانسر
توتونچی در خصوص اقدامات صورت گرفته برای مرمت این کاروانسرا گفت: مرمت در این کاروانسرا از اوایل سال ۱۳۷۰ آغاز شده که میتوان گفت به طور مستمر ۲۵ سال با اعتبارات ملی و استانی انجام شده و در افقهای بعدی مرحله احیا در دستور کار است.