به گزارش تابناک همدان، پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی نوشت: در آستانهی عید سیعد فطر مؤمنان روزه دار پس از یک ماه تلاش بی وقفه در جهت تقواورزی و انجام دستورات الهی، خود را آماده ورود به مرحلهی نوینی از زندگی عبادی، اجتماعی و سیاسی میکنند، زیرا با طلوع ماهِ شوال، ماه رمضان پایان میپذیرد و عید فطر از راه میرسد، که در این روز روزه گرفتن حرام میباشد…خلاصه این که هلال ماه هم به زندگى طبیعى و عادى ما نظم میبخشد، و هم با استفاده از این تقویم طبیعى اعمال و عباداتمان را بجا میآوریم. [۱]با این تفاسیر شایسته است با بهره گیری از آراء و اندیشههای مرجع عالیقدر، مفسر بزرگ قرآن کریم حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، مهمترین آثار و برکات بی بدیل عید سعید فطر مورد واکاوی قرار گیرد، زیرا تحقق این مهم میتواند بیش از پیش، اهداف، اسرار و فلسفهی واقعی جشن و شادمانی مسلمانان روزه دار را در عید سعید فطر تبیین سازد که در نهایت میتوان به کارکرد شناسی اختصاصی اعیاد به ویژه عید سعید فطر در ارتقای سیرهی عبادی و سیاسی و اجتماعی مسلمانان رهنمون گردید.
عید در لغت
عید در لغت از ماده «عود» به معنى بازگشت است، و لذا به روزهایى که مشکلات از قوم و جمعیتى بر طرف میشود و بازگشت به پیروزیها و راحتی هاى نخستین میکند عید گفته میشود، و در اعیاد اسلامى به مناسبت اینکه در پرتو اطاعت یک ماه مبارک رمضان و یا انجام فریضه بزرگ حج، صفا و پاکى فطری نخستین به روح و جان باز میگردد، و آلودگیها که بر خلاف فطرت است، از میان میرود، عید گفته شده است، و از آنجا که روز نزول مائده روز بازگشت به پیروزى و پاکى و ایمان به خدا بوده است حضرت مسیح علیه السلام آن را” عید” نامیده [۲]، و همانطور که در روایات وارد شده نزول مائده در روز یکشنبه بود و شاید یکى از علل احترام روز یکشنبه در نظر مسیحیان نیز همین بوده است؛ و اگر در روایتى که از على ع نقل شده میخوانیم و کل یوم لا یعصى اللَّه فیه فهو یوم عید:” هر روز که در آن معصیت خدا نشود روز عید است” [۳]نیز اشاره به همین موضوع است، زیرا روز ترک گناه روز پیروزى و پاکى و بازگشت به فطرت نخستین است. [۴]عید فطر؛ نماد حق گرایی انسان در اوامر الهی
بدیهی است نزد همهی مسمانان جهان، روز عید فطر به عنوان روز جشن و شامانی و سرور مورد توجه است، لیکن باید این پرسش کلیدی را مطرح نمود که به راستی شاخصهی اصلی وجوب برپایی جشن و سرور و شادمانی درروز عید فطر بر چه مولّفههایی استوار است؟ در پاسخ میتوان با استفاده از نگاه تفسیر محور حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در تبیین و تفسیر فرمایشات امام علی علیه السلام به رفع این ابهام اهتمام ورزید، معظم له در فرازی فرمودند: امام علی علیه السلام در گفتاری حکیمانه که در یکى از اعیاد (عید فطر) فرموده، اشاره به نکته مهمى درباره عید کرده است، نخست میفرماید: «امروز تنها براى کسانى روز عید است که روزه آنها مقبول درگاه پروردگار و عبادتهاى شبانه آنان مورد پذیرش او قرار گرفته باشد»؛ (فِی بَعْضِ الْأَعْیَادِ: إِنَّمَا هُوَ عِیدٌ لِمَنْ قَبِلَ اللَّهُ صِیَامَهُ وَشَکَرَ قِیَامَهُ). سپس نتیجه گسترده و مهمى از آن گرفته، میافزاید: «(بنابراین) هر روزى که در آن عصیان خداوند نشود آن روز، عید است»؛ (وَکُلُّ یَوْمٍ لَایُعْصَى اللَّهُ فِیهِ فَهُوَ عِیدٌ).
حقیقت این است که همه مردم جهان براى خود روزهاى شادى خاصى دارند که آن را عید مینامند. این روزها یا مانند عید نوروز است که تحول جالبى در جهان طبیعت رخ میدهد؛ گیاهان میخندند، درختان شکوفه میکنند و حیات و زندگى در طبیعت تجدید میشود. یا اینکه در آن روز، فتح مهمى در تاریخ مردم یک منطقه واقع شده و یا تحول اجتماعى و علمى صورت گرفته که یاد و خاطره آن را زنده میدارند و عید میشمرند. جالب اینکه در اسلام، اعیاد به دنبال اطاعت اوامر مهم الهى قرار دارد.
در عید فطر، ملت مسلمان بعد از یک ماه روزه داشتن به فرمان خدا و عبادات [۵]روزانه و شبانه و بر شیطان پیروز شدن، این پیروزى را جشن میگیرند؛ جشن اطاعت فرمان حق. [۶]بنابراین میتوان اینگونه گفت، جشن و شادمانى به دنبال یک ماه روزه ماه مبارک رمضان، در حقیقت جشن پیروزى بر هواى نفس، و جشن اطاعت فرمان خداست؛ بنابراین چنین روزى تنها عید کسانى است که در انجام این فریضه بزرگ الهى و درک فلسفه نهایى آن پیروز شدهاند، ولى براى روسیاهانى که پاس احترام این ماه با عظمت و برنامه تعلیم و تربیت آن را نگاه نداشتند چیزى جز روز عزا و شرمسارى نیست. [۷]از اینجا روشن میشود، اینکه امام علی علیه السلام میفرماید: روز عید فطر عید براى کسانى است که روزه و طاعات آنها قبول شده، یک واقعیت است. کسانى که خدای نکرده اصلًا روزه نگرفتهاند و یا روزههاى آنها آلوده به گناهان و نافرمانیها بوده و به همین دلیل مقبول درگاه حق واقع نشده نمیتوانند شاد و خوشحال باشند؛ شادى از آن کسانى است که طاعاتشان مقبول درگاه حق شده است.
بر اساس این منطق هر روزى که انسان در آن گناه نکند و از صبحگاهان تا آخر شب از معصیت پروردگار بپرهیزد آن روز، روز عید او محسوب میشود و به این بیان، ما میتوانیم تمام ایام سال را ایام عید خود قرار دهیم، [۸]مشروط بر اینکه مردم کارهای خیر و نیکی که در ماه رمضان انجام داده و میدهند را به صورت فراگیر تداوم بخشند چرا که تحقق این مهم باعث برکت در عمر و زندگی انسان میشود. [۹]نماز عید فطر؛ نماد پیوند سیاست و دیانت
بی شک نمازپرشکوه عید فطر ازجمله شاخصههای بی بدیل در تقویت همگرایی امت اسلامی و رفع مشکلات جوامع اسلامی است، لذا نقش مبلغان دینی در بسط و گسترش اسلام نبوی و منطبق بر این همانی دیانت و سیاست در اسلام و تبیین مهمترین مصالح و چالشهای جهان اسلام امری انکار ناپذیر است.
از این رو حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در لزوم تحقق این مهم فرمودند: شایسته است امام و خطیب جمعه در خطبه نماز جمعه، مصالح دین و دنیاى مسلمانان را تذکّر دهد، و مردم را در جریان مسائل زیانبار و سودمند کشورهاى اسلامى و غیر اسلامى قرار دهد، و نیازهاى مسلمین را در امر معاد و معاش تذکّر دهد. از امور سیاسى و اقتصادى، آنچه را که در استقلال و کیان مسلمین نقش مهمّى دارد، گوشزد کند. کیفیّت صحیح روابط آنان را با سایر ملل بیان نماید، و مردم را از دخالت هاى دولت هاى ستمگر و استعمارگر در امور سیاسى و اقتصادى مسلمین، که منجر به استعمار و استثمار آنها میشود، بر حذر دارد. [۱۰]خلاصه اینکه نماز عید فطر از سنگرهاى بزرگى است که متأسّفانه مسلمانان از وظایف مهمّ خود در برابر آن غافل ماندهاند؛ همان گونه که از سایر پایگاههاى عظیم سیاست اسلامى هم، چون نماز جمعه… گاه غافلند. اسلام آمیخته با سیاست است و کسى که در احکام قضایى، سیاسى، اجتماعى و اقتصادى اسلام اندکى تأمّل کند، متوجّه این معنا میشود. هر کس گمان کند اسلام از سیاست جداست، نه اسلام را میشناسد نه سیاست را. [۱۱]عید فطر؛ شاخصهی کلیدی در استکبارستیزی
بدون شک عید فطر دارای کارکردهای بی نظیر در مقولههای عبادی و دینی است، لیکن آثار بی بدیل آثار نماز عید فطر در آموزههای سیاسی و اجتماعی به ویژه در تقویت عظمت و هیبت و اقتدار اسلام غیر قابل انکار است، زیرا از آنجا دستورات دین مبین اسلام حساب شده است لذا یک نماز عید حسابی میتواند حکومت ظالمان را متزلزل کند، [۱۲]لذا از جمله رویکردهای همیشگی و ثابت حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در آستانهی عید سعید فطر دعوت همگان به حضور با شکوه و پر شور در نماز عید سعید فطر برای تحقق امر استکبار ستیزی است.
از این رو معظم له در فرازی فرمودند: نماز عید مستحب است، اما از مستحبات بسیار مؤکد و از شعائر مهم اسلامی است؛ در نماز عید میگوییم «خدایا امروز روز عید ما است و مایه شرف پیامبر، عزت و عظمت اسلام و ذخیرهای برای یوم المعاد است». [۱۳]هم چنین از آنجا که نماز عید فطر خاری در چشم دشمنان و سبب عزت و عظمت اسلام است، از این رو ضرورت حضور روزه داران برای شرکت پرشور در این مراسم معنوی لازم است، زیرا این حضور پرشکوه توطئهها و تبلیغات گسترده دشمنان در حق اسلام و مسلمانان با حضور مردم در نماز عید فطر، خنثی و آنان را مأیوس میکند. [۱۴]عید فطر؛ تجلّی سیرهی عبادی امت اسلامی
باید اذعان نمود روز عید فطر در اسلام از جمله روزهاى مقدّسى است که براى آنها عبادتها و دستورهاى خاصّى وارد شده است [۱۵]، لذا تقویت آموزههای دینی و عبادی در روز عید سعید فطر میتواند به نوبهی خود به عنوان نشانهای محکم از توفیق مومنانهی مسلمانان در ماه رمضان تلقّی گردد، از این رو در اندیشهی والای حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی اهتمام روز افزون به مقولههای عبادی به عنوان مهمترین ره یافت در سیرهی عبادی امت اسلامی در روز عید فطر مورد توجه قرار گرفته است.
تزکیه؛ مهمترین ره آورد عید سعید فطر
باید اذعان نمود اعمال و مناسک عبادی و دینی در عید سعید فطر دارای آثار و برکاتی بی نظیر است که تزکیه با فریضهی پرداخت زکات فطره به فقرا از جمله شاخصههای ارزشمند این روزعظیم به شمار میآید، لذا در نگاه تفسیری مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی اینگونه آمده است؛ در آیات ۱۴ و ۱۵ سورهی أعلی به نجات اهل ایمان و عوامل این نجات اشاره شده است، لذا خداوند متعال در وهلهی نخست میفرماید: “مسلماً رستگار میشود کسى که خود را تزکیه کند” (قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی). [۱۶]و نام پروردگارش را به یاد آورد و به دنبال آن نماز بخواند” (وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی). [۱۷]به این ترتیب عامل فلاح و رستگارى و پیروزى و نجات را سه چیز میشمرد:
” تزکیه” و” ذکر نام خداوند” و سپس” بجا آوردن نماز“.
در اینکه منظور از” تزکیه” چیست تفسیرهاى گوناگونى ذکر کردهاند:
۱. نخست اینکه منظور پاکسازى روح از شرک است.
۲. هم چنین میتوان منظور از آیه ۱۴سورهی أعلی را به پاکسازى دل از رذائل اخلاقى و انجام اعمال صالح تعبیر نمود، به قرینه آیات فلاح در قرآن مجید از جمله آیات آغاز سوره مؤمنون که فلاح را در گرو اعمال صالح میشمرد، و به قرینه آیه ۹ سوره شمس که بعد از ذکر مساله تقوى و فجور میفرماید: قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها: “رستگار شد کسى که نفس خود را از فجور و اعمال زشت پاک کرد و به زینت تقوى بیاراست”. [۱۸]۳. دیگر اینکه میتوان گفت ” زکات فطره” در روز عید فطر است که نخست باید زکات را پرداخت و بعد نماز عید را بجا آورد، چنان که در روایات متعددى از امام صادق ع این معنى نقل شده است [۱۹]همین معنى در منابع اهل سنت از امیر مؤمنان على علیه السلام روایت شده [۲۰]نیز روایت شده است. [۲۱]بنابراین منظور قرآن که میفرماید «قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَکی وَ ذَکَرَ اسمَ رَبِّهِ فَصلی»، «تزکی» اشاره به زکات فطره است، «ذکر اسم ربه» همان تکبیراتی است که روز عید گفته میشود و «فاء» یعنی بعد از آن نماز عید را میخوانید، از اینرو زکات فطره را قبلا بپردازید، البته اگر نیازمند در نظر دارید که در دسترس نیست، به نیت او فطریه را کنار بگذارید [۲۲]زکات فطره؛ مهمترین واجب مالی در روز عید فطر
لازم به ذکر است شرط قبولى روزه ماه مبارک رمضان، پرداخت زکات فطره است [۲۳]، پرداخت فطریه امری واجب است که در قرآن و روایات نیز به آن اشاره شده است، لذا یکی از فواید پرداخت فطریه، بیمه کردن انسان در برابر حوادث مختلف در طول سال است و فرد با پرداخت این مبلغ کم خود را بیمه میسازد. [۲۴]زکات فطره [۲۵]، یکى از اقسام زکات، است که بر هر انسان بالغ و عاقل و متمکنى لازم است که در عید فطر از طرف خود و تمام کسانى که نفقه او را میخورند، اعم از کوچک و بزرگ، بپردازند. مقدار زکات فطره براى هر نفر یک صاع (قریب یک من تبریز) و جنس آن از قوت غالب مردم مانند «گندم و جو و خرما» و امثال این موارد است. در اصول مسائل زکات فطره هیچ گونه اختلافى میان شیعه و اهل سنّت نیست. [۲۶]از این رو پرداخت فطریه ضامن سلامتی انسان است و انسان به هر میزان در این راستا سرمایه گذاری کند به جا و خوب است، بنابراین تمامی کسانی که زندگی شان تامین است باید زکات فطره پرداخت کنند، اما کسانی که کمبود دارند و به نوعی خرج شان بیش از درآمدشان است پرداخت زکات فطریه بر آنها واجب نیست و میتوانند فطریه بگیرند. [۲۷]سخن آخر
روز عید فطر روز گرفتن مزد و جایزه است؛ لیکن آنهایی که ماه رمضان را به بطالت گذرانده اند خسران و زیان میبییند، در فرازهایی از خطبه امام علی علیه السلام در روز عید فطر، آن حضرت عید فطر را به روز قیامت تشبیه میکنند و از مردم میخواهد هنگامی که به مصلاها میروند به یاد آورند روزی که وارد عرصه محشر میشوند و هنگامی که نماز تمام میشود و خطبهها را میشنوید به یاد ساعتی بیفتید که از صحنه محشر به سوی بهشت روانه میشوند. [۲۸]لذا در بیان حضرت علی علیه السلام کمترین چیزی که نصیب روزه داران میشود این است که روز آخر ماه مبارک رمضان فرشتهای صدا میزند کهای بندگان بشارت باد بر شما که خداوند گناهان شما را بخشید و نامه اعمال شما پاک شد و حواس تان باشد که نامه پاک شده از گناه را آلوده به گناه نکنید. [۲۹]لذا باید گفت ماه رمضان فصل بهار است، امروز نیز که عید است، بهار بندگی خدا است، باید مراقب بود این درختان بارور نخشکد و سعی کرد تقوا و پاکی که در سایه اطاعت خدا حاصل شده است تا سال آینده همچنان باقی بماند. [۳۰][۱]از تو سوال مى کنند (مجموعه سوالات قرآنى از پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم؛ ص ۲۱.
[۲]سورهی مائده، آیه ۱۱۴ (تفسیر نمونه، ج ۵، ص ۱۶۶).
[۳]نهج البلاغه، کلمات قصار ۴۲۸.
[۴]تفسیر نمونه؛ ج ۵؛ ص ۱۳۱.
[۵]پیام امام امیر المومنین علیه السلام؛ ج ۱۵؛ ص ۴۳۲.
[۶]پیام امام امیر المومنین علیه السلام، ج ۱۵، ص ۴۳۳.
[۷]یکصد و پنجاه درس زندگى؛ ص ۹۲.
[۸]پیام امام امیر المومنین علیه السلام؛ ج ۱۵؛ ص ۴۳۳.
[۹]بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، خطبههای نماز عید سعید فطر، شبستان امام خمینی رحمه الله، حرم حضرت معصومه سلام الله علیها، ۱۳۹۰/۰۶/۰۹.
[۱۰]استفتاءات جدید؛ ج ۲؛ ص ۱۳۸.
[۱۱]استفتاءات جدید؛ ج ۲؛ ص ۱۳۸.
[۱۲]بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، خطبههای نماز عید سعید فطر، شبستان امام خمینی رحمه الله، حرم حضرت معصومه سلام الله علیها، ۱۳۹۰/۰۶/۰۹.
[۱۳]بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، تفسیر قرآن کریم، شبستان امام خمینی رحمه الله، حرم کریمه اهل بیت علیه السلام، ۱۳۹۲/۰۵/۱۷.
[۱۴]بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، تفسیر قرآن کریم، شبستان امام خمینی رحمه الله، حرم کریمه اهل بیت علیه السلام، ۱۳۹۲/۰۵/۱۷.
[۱۵]پاسخ به پرسش هاى مذهبى؛ ص ۵۰۱.
[۱۶]سورهی اعلی، آیهی ۱۴.
[۱۷]سورهی اعلی، آیهی ۱۵.
[۱۸]تفسیر نمونه؛ ج ۲۶؛ ص ۴۰۲.
[۱۹]“نور الثقلین”، جلد ۵، صفحه ۵۵۶، حدیث ۱۹ و ۲۰.
[۲۰]“روح المعانى”، جلد ۳۰، صفحه ۱۱۰؛ “تفسیر کشاف”، جلد ۴، صفحه ۷۴۰.
[۲۱]تفسیر نمونه؛ ج ۲۶؛ ص ۴۰۲.
[۲۲]بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، تفسیر قرآن کریم، شبستان امام خمینی رحمه الله، حرم کریمه اهل بیت علیه السلام، ۱۳۹۲/۰۵/۱۷.
[۲۳]بیانات حضرت حضرت آیت الله العظمى مکارم شیرازى، جلسهی تفسیر قرآن کریم، شبستان امام خمینى رحمه الله حرم حضرت معصومه سلام الله علیها، ۱۳۹۰/۰۶/۰۵.
[۲۴]همان.
[۲۵]زکات فطره که گاهى از آن به «زکات بدن» نیز تعبیر میشود در حقیقت یک نوع مالیات سرانه است که بهنفع فقرا گرفته میشود، مسلمانان پس از یک ماه روزه داشتن که آن خود درسى از نوع دوستى و توجه به حال مستمندان اجتماع است، یک قدم عملى در این راه برداشته و تقریباً مقدار خوراک یکى دو روز خود را به مستمندان میدهند، این کار گرچه به ظاهر کوچک است ولى اگر یک حساب دقیق درباره کسانى که تمکن مالى براى پرداخت زکات فطره دارند بنماییم خواهیم دید که مقدار قابل توجهى از نیازمندیهاى محرومان اجتماع در صورت عمل به این دستور تأمین خواهد شد.
[۲۶]آیین ما (اصل الشیعة)؛ ص ۱۹۷.
[۲۷]بیانات حضرت حضرت آیت الله العظمى مکارم شیرازى، جلسهی تفسیر قرآن کریم، شبستان امام خمینى رحمه الله حرم حضرت معصومه سلام الله علیها، ۱۳۹۰/۰۶/۰۵.
[۲۸]بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، خطبههای نماز عید سعید فطر، شبستان امام خمینی رحمه الله، حرم حضرت معصومه سلام الله علیها، ۱۳۹۰/۰۶/۰۹.
[۲۹]همان.
[۳۰]همان.
انتهای پیام